TWIZA PODCAST XXII, DIHYA LEIDSTER VAN DE AURES

Dihya, leidster van de Aures
Wie was Dihya? In het oostelijke deel van Algerije leefde Dihya, de enige dochter van Thabita ibn Tifan van de stam Djarrawa. Dihya was een zevende eeuwse Amazigh leider die het verzet leidde tegen de Islamitische Omajjaden in Noord-Afrika. Deze veroveringen begonnen rond 644. Ze werd geboren in de 7e eeuw en stierf waarschijnlijk op hoge leeftijd aan het einde van de 7e eeuw. De Arabische kalifaat crisissen en het hevige verzet van de Amazigh bevolking in Afriquia zou de verovering van dit gebied heel moeilijk maken. En daar kwam Dahya of Dihya, terwijl de moderne geschiedenis spreekt over Kahina, de Arabische naam. Dit betekent zoiets als profeet of tovenares. In 't thamazight betekent Dihya juist visioenair leiderschap. Ze stond bekend om haar charisma. En de Arabieren dachten dat ze de toekomst kon voorspellen.
Want veel gebeurtenissen die ze voorspelde gebeurden namelijk ook. Caucellius ofwel Aksel was haar geliefde. Arabische naam is de verbasterde Kusaila ibn Malzam. In het thamazight ag sila, de zoon van Sila. Hij heerste over een groot gebied in Afriquia. Hij zou de christelijke koning zijn van de Awraba stam van het koninkrijk Altava. Zijn Amazigh naam betekent luipaard.
Dihya was koningin over de Aures in het huidige Oost-Algerije. In dit gebied was het Christelijke vroeg en sterk geworteld dat welk teruggaat tot de derde eeuw voor Christus tijdens de Romeinse overheersing. Ook was zij de koningin van de nomaden Imazighen. De economische banden tussen al deze stammen zorgde voor verbroedering en eenheid tegen de dreiging van de Arabieren. En natuurlijk was noord Afrika bekend om haar natuurlijke bronnen. De Arabier Uqba ibn Nafi veranderde de stad Kariouan in een fort door middel van een leger van tienduizend ruiters. Carthago en Kariouan waren gewikkeld in een gespannen vrede en er kon op elk moment een oorlog uitbreken. De vader van Dihya en andere stamleiders moesten zich wel verenigen onder leiding van Aksel. De mogelijke naam van haar vader zou Matiya (waarschijnlijk door de Arabieren verbasterde naam Mattheus).
Dihya werd door haar vader als klein kind weggehaald van haar opvoedster om zo zijn eigen dochter voor te bereiden op het leiderschap. Aangezien haar vader een leider was zou zijn enige dochter het koningschap gaan erven van haar vader. Er zijn geen historische bronnen over haar kindertijd. Maar de overleveringen kenmerken haar als een rebels en aantrekkelijk kind. Ze ging liever met haar vader jagen dan het huishouden leren van haar moeder. Volgens een andere overlevering weigerde ze te eten, omdat haar vader telkens weigerde om haar het jagen te leren. Ze ging pas eten als haar vader haar leerde jagen. Op haar 16e deed haar vader iets bijzonders. Te midden van andere stamleiders koos hij Dihya als zijn enige troonopvolger. Ze werd een uitstekende ruiter door mee te gaan met de expedities die haar vader ondernam. Hij nam haar vaak naar zijn eigen opvoedster Oum zomra. Deze Zomra kende alle verhalen over de Amazigh stammen. Deze verhalen versterkten haar Amazigh identiteit. Zo ook het verhaal van haar opa die Amghar heette.
In deze periode (rond 649) begon de kolonisatie (futuhat) door de Arabische legers. Kalief Omar weigerde het gebied aan te vallen en ook was hij tevens bevreesd over wat hij tegen zou komen in het land der imazighen. Hij bleef bij de grens van Egypte. Zijn generaal Amr ibn Al as had toen alleen Egypte ingelijfd. Dit waren de soenitische Omayaden. Aksel vroeg de vader van Dihya om hem te helpen tegen de Arabieren, want die naderden Carthago. Dihya wilde mee, maar haar vader weigerde. De Omayaden kwamen niet vanwege religieuze redenen, maar vooral om belastingen te innen van Imazighen die nog geen moslim waren. De gouverneurs van de Omayaden gedroegen zich niet goed. Ze namen niet alleen slavinnen mee, maar ook het vee, zilver, goud en slaven. Ze gedroegen zich barbaars en daardoor kwamen de Imazighen in opstand. Dit vertraagde hun expansiedrift met 5 à 6 jaar en ze verloren vele veldslagen. De Arabieren onderdrukten de volkeren. Ibn khaldoun de historicus noemde deze periode 'De afvalligheid van imazighen'. Dit was dus geen religieuze afvalligheid, maar een afvalligheid tegen repressie, onderdrukking en tirannie. Aksel hield de Arabische legers tegen rond 678 en sloot een vredesakkoord met Abu Muhajir Dinar. Hij was een van de gouverneurs van de Omayaden. Deze Dinar voerde een ander beleid uit, namelijk een van respect en goede omgang met de Imazighen. Aksel werd lid van zijn staf en men pleegde bijna geen roof meer op de natuurlijke bronnen en er gingen geen slavinnen naar het midden oosten. In deze tijd werden veel Imazighen moslims. De vijfdeling van de buit onder Imazighen verdween. De kalief was hiertegen en stuurde Uqba om dit te herstellen.
Zodra Dihya de droom vertelde aan haar vader over een brandende Aksel die door een Arabier was neergestoken liet hij haar vertrekken. Van een slavin wist ze dat Aksel was bekeerd tot de Islam. Aksel werd tevens de adviseur van Dinar en er waren geruchten dat Dinar teruggeroepen zou worden naar Damascus. Hierna werd hij daadwerkelijk vervangen door Uqba ibn Nafi. Hij zou 2 veroveringstochten uitvoeren. De tweede vond in 681 plaats. Dat was in Kariouan in Tunesië. Het stichten van deze stad wordt aan hem toegeschreven en ook de verovering van Marokko. Dit was in de tijd van yazid ibn Mouawia. Diezelfde slavin vertelde Dihya nog meer geheimen. Namelijk dat Uqba een verovering aan het voorbereiden was. Uqba stond bekend dat hij zich tegen andere volkeren discriminerend gedroeg en Arabieren voortrok. Zo sprak hij niet over moslims, maar over Arabieren.
Dihya ontmoette Aksel toen ze 18 was. Hij was toen een gevangene van Uqba ondanks dat hij hiervoor een adviseur was geweest van Dinar. Hij had zich bekeerd tot het geloof zodat zijn volk in vrede kon leven. Dinar had Uqba gewaarschuwd om Aksel te respecteren. Maar hij deed het tegenovergestelde. Hij beledigde Aksel. Hij martelde hem net als andere gevangenen. Dihya besloot om oorlog te voeren tegen Uqba om de man waar ze zoveel over hoorde te bevrijden. Namelijk de man van haar dromen Aksel. Ze stond op een gegeven moment tussen de Byzantijnse strijders. Uqba verloor deze strijd en trok zich terug naar de oceaan. Hij liet zijn gevangenen achter en zou zeker terugkomen om wraak te nemen. Zo ontstond er een verbond tussen Aksel en Dihya om weerstand te bieden tegen Uqba. Aksel wilde wraak nemen tegen Uqba die hem had gemarteld. Aksel werkteb samen met zijn Byzantijnse bondgenoten. Hij vermoorde Uqba en zijn vele mannen bij Tahuda bij Biskra in 682 of 683. Aksel heerste toen 5 jaar lang over Kariouan. Ze trouwden en Aksel gaf haar de tulband van Uqba als cadeau. Haar vader gaf toestemming voor het huwelijk. De amazigh naam ‘Taqirwant’ werd de nieuwe naam van de stad Kariouan. Het werd de hoofdstad en Dihya en Aksel werden als koning en koningin gezien van Ifriqya. Van de Aures tot aan de zayan in de Midden-atlas werd teruggevorderd. Dit geluk duurde 5 jaar en ze kregen 3 kinderen. Twee zonen Ifran en Yezdia en een dochter genaamd Khencela.
Na die 5 jaar rond 688 kwam een nieuwe Arabische aanval onder leiding van Zuhayr ibn Qais al Balawi waarbij Aksel omkwam tijdens de slag van Mamma. Zij waren zwaar in de minderheid, maar zijn naam bleef wel gegraveerd in de geschiedenis. Dihya hoorde tevens over haar zwaargewonde vader die in de Aures-bergen was. De toen levende Aksel adviseerde haar om haar vader te bezoeken zodat hij zijn kleinkinderen nog kon zien. Toen ze aankwam bij haar gewonde vader bereikte haar het nieuws dat Aksel omgekomen was. De Arabieren waren tevens bezig om Kariouan in te nemen. Ze weigerde om te vertrekken in deze roerige tijden. De Byzantijnse strijders verlieten hem en hij kon de overmacht van de Arabieren niet aan. Carthago won de strijd en Taqirwant niet. Na deze 2 doden werd zij automatisch de nieuwe leidster van Aures. Door haar charismatische karakter kon zij de stammen verenigen. Zij sloot een verbond tussen de verschillende stammen. Dit was geen makkelijke klus voor een persoon. Het moet wel zo zijn dat Dihya een erg wijs en sterke vrouw was.
Dihya werd het symbool van verzet in een tijd waar de vrouw maar al te vaak werd geminacht. Ze werd vergeleken met de toen heersende mannelijke leiders. We kennen andere sterke vrouwen op culturele en sociale domeinen zoals Kenza al-Awrabiya (vrouw van Idris I), Fatima El fahriya (stichter van de Al-Qarawwin universiteit) en Zainab Nafzawiya (vrouw van Yusuf ibn Tacfin). Dihya raakte in de vergetelheid en door de kolonisatie hebben de Fransen haar uit de vergetelheid gehaald wat op zich een positief punt is. Ze zeiden tegen de imazighen: 'kijk jullie hadden ook grote leiders en koningen'. Men vertelde ook dat dit tevens een manier was om Imazighen en Arabieren tegen elkaar op te zetten. De beruchte verdeel en heers tactiek. De Algerijnse schrijver Katib Yassine heeft een deel van zijn boek Nadjma aan Dihya besteed. Schrijver Khair Edinne plaatste haar binnen het communistische kader. Dihya werd een verzetsleider. Drie maanden na de dood van haar man Aksel vertrok ze van Kariouan naar Carthago om de Arabische invallen tegen te houden. Ze liet haar kinderen achter bij een lokale opvoedster. Ze wachtte daar op de hulp van Basilius Justianius, de grote leider van de Byzantijnen. Hij zou haar helpen om Carthago te bevrijden. Ze wist dat Hassan abu Nu'maan een aantal wijken had ingenomen in Kairouan. De oorlog naderde vlug.
Na maanden wachten kwam er helaas geen hulp en dus moest ze zelf het heft in handen nemen. Ze ging langs stammen voor nieuwe verbonden. Integendeel Basilius werd een bondgenoot van de Arabieren. Haar soldaten moesten worden getraind. Het leger bestond uit gemotiveerde herders en lokale strijders. Toen Abu Nu'maan het gebied van Dihya benaderde vroeg hij aan de lokale mensen wie is jullie koning of wie zijn de leiders? Hem werd verteld dat het een vrouw was genaamd Dihya. De Byzantijnen vreesden deze Dihya. Ze gebruikte haar informanten in Kairouan over de tactiek van deze Hassan. En zo kwam ze erachter dat hij bezig was met versterkingen vanuit Damascus. Hij verzamelde 40.000 man. De ene helft zou zich gaan verzamelen in Carthago en de andere helft zou naar Tripoli gaan. Haar leger was veel kleiner en dus vocht ze dapper tegen de vijand. En ze vocht ook strategisch, want dat had ze immers geleerd van haar vader en van Aksel. Door haar charisma, moed en intelligentie kreeg ze veel stammen achter haar. Ze voerde het leger aan en moedigde de strijders om te vechten voor hun land. Zij beschikte maar over 5.000 soldaten, maar deze waren zeer gemotiveerd en ook waren de omstandigheden gunstig om oorlog te voeren. Ze gedroeg zich als een ware generaal. Houten symbolen waren aan het begin geplaatst van haar leger. Dit waren de zogenaamde afgoden. Zoals Tanit, amor of amon. De welbekende goden in die tijd. Amon werd aanbeden in de siwa woestijn in Egypte door de Imazighen. Deze afgod was het die Alexander de grote probeerde te vinden in de woestijn. Hij verspreide zijn macht destijds over Azië en noord Afrika.
Er zijn verschillende versies mbt haar geloof. Sommigen zeggen dat het christelijk was. Ibn khaldoun schreef zelf dat ze joods Amazigh is. Ze ontmoette het leger van abu Nu'maan bij Caerynica (Oostelijk Libië) in de buurt van Tripoli. Van Aksel hoorde ze veel over historische veldslagen waarin hij moedig vocht. Op die manier streed zij moedig en als een ware generaal. Ze werd gemotiveerd door de omgeving en daardoor wilde ze heel graag overwinnen. Ze verenigde de stammen om haar volk te beschermen. Ze ging met haar mannen langs de randen van de vallei en de mannen van Hassan waren verblind door de zon en niet goed voorbereid. Continu dacht ze aan Aksel en was ze heel bloeddorstig om de overwinning te behalen. En Hassan was duidelijk niet goed voorbereid en kende het gebied minder goed dan Dihya. Hassan had zich wellicht ook niet goed voorbereid. Dihya en haar leger versloegen hem bij Oum- el-Bouaghi en hij moest zich terugtrekken. Hassan trok zich terug bij Caerynica (Oosten van het huidige Libië). Op het slagveld lagen vele lijken van Hassan's leger. Ze had 80 gevangenen. Na goed nadenken besloot ze alle gevangenen vrij te laten behalve Khalid al Absi. Historische bronnen tonen aan dat de gevangenen goed zijn behandeld. En ook voerde ze een nette oorlog en zonder oorlogsmisdaden. Na deze overwinning werd ze feestelijk onthaald. Deze verslagen Hassan zou zich 4 jaar lang koest houden. Maar ze heeft zich nimmer zo eenzaam gevoeld als die dag zonder vader en zonder Aksel. Ze was een uitermate tolerante vrouw. Diep van binnen miste ze hem heel erg.
Volgens een Arabisch verhaal zou ze de Arabier Khalid ibno Yazid hebben geadopteerd. Ze werd verliefd op haar gevangene. En dat terwijl zij de koningin was van haar volk. Mag dat eigenlijk wel? Deze Khalid zou volgens deze overlevering haar doen denken aan haar overleden man Aksel. Hij zou moedig zijn en dezelfde ogen hebben als Aksel. Er was in die tijd een borstvoedingscampagne. Zo werd door Arabische historici overgeleverd dat ze hem had geadopteerd en tevens dat ze een liefdesrelatie zouden hebben gehad. Volgens andere historici waren dit pure aantijgingen om Dihya onderuit te halen en roddels over haar te verspreiden. Dihya wilde hem voor altijd bij haar houden en vandaar die borstvoedingscampagne, zodoende werd hij een broer van haar kinderen. Dit was gebruikelijk in de oude tradities van de stammen en de families. Op deze manier kon er daadwerkelijk een pact worden gesloten met de stammen. En ze bleef de weduwe de leider en tegelijkertijd had ze een geheime relatie met Khalid. Sommige historici verklaren dat ze gevangenen vrijliet voor de veiligheid van haar kinderen. Ze zou namelijk hebben voorzien dat er vroeg of laat grotere problemen zouden kunnen ontstaan in haar verzet tegen de Arabische indringers. Ze schijnt zelfs haar eigen dood te hebben voorspeld in de grote veldslag die nog plaats zou gaan vinden. Maar haar kinderen zullen dat niet overkomen. Toen ze hoorde dat Hassan bezig was om haar aan te vallen paste ze de beroemde 'verschroeide aarde' oorlogstactiek. Deze is door vele Arabische historici aan haar toegekend. Want ze wist dat de Arabieren kwamen voor de natuurlijke bronnen van haar land. Ik ben Thysdrus El Djem, huidig Tunesië. Ik ben de waarzegster. Ze gaf het bevel om alles in brand te steken. Huizen, gras, palmbomen en zelfs olijfbomen werden niet gespaard. Ze veranderde het gebied in een woestijn. Deze tactiek zou ook zijn toegepast door de Romeinen. Toen dit allemaal gebeurde vluchten vele mensen bij haar vandaan. Mensen gingen naar Andalusië of het huidige Marokko. We moeten inzien dat mensen leefden van veehouderij, de weiden en van de landbouw. Dat was hun samenleving. Als je dat verwoest verwoest je letterlijk hun samenleving. Tijdens dit gebeuren stuurde Hassan een brief aan Khalid en vroeg hem hoe de situatie was daar bij Dihya. Khalid antwoordde dat Hassan snel de aanval moet inzetten. Want Dihya was zwak en de stammen rond haar waren enorm verdeeld. Ergens wist ze dat Khalid haar had verraden en dat ze in een zwakke positie was ten opzichte van het veel sterkere leger van Hassan. Alleen de meest trouwe stamleden bleven nog bij haar en de rest ging allemaal weg bij haar. Hassan zou snel en massaal gaan aanvallen. Ze bedacht een plan om haar dochter Khenchela uit te huwelijken aan Khalid. Op deze manier vielen haar kinderen onder de bescherming van Khalid. Ze liet hem een eed afleggen dat hij de rest van haar kinderen zou beschermen.
Hassan was klaar voor de grote oorlog tegen Dihya. Hij had zich 3 jaar goed voorbereid en kreeg veel hulp van de kalief. Dihya wist wat haar te wachten stond. Ze wist dat het leger van Hassan vele male groter was dan die van haar. En dat hij de Islam zal gaan verspreiden over de rest van noord Afrika en dat hij vanaf daar richting Andalusië zal gaan om ook daar een koninkrijk op te richten. Hassan kwam s ‘avonds aan bij de vallei. Hij wachtte met de aanval tot de volgende ochtend. Ze kwamen elkaar tegen bij de vallei en keken elkaar diep aan in de ogen. De soldaten van Hassan sliepen op de zadels van hun paarden. Zoals gezegd wist ze goed dat ze deze veldslag niet zou kunnen winnen. Zelfs op zulke heftige momenten dacht ze continu aan haar kinderen. Ze waarschuwde en adviseerde haar kinderen om moslim te worden zodat ze zullen voortbestaan en dat ze niet gedood zouden worden. Tijdens de heftige veldslag die ze op een gegeven moment dreigde te gaan verliezen adviseerden een paar van haar grote strijders om de veldslag te verlaten. Uiteraard weigerde ze door tegen ze te zeggen dat koningen veldslagen nooit verlaten. En ze stierf uiteindelijk in deze veldslag. Ze hebben toen haar hoofd eraf gesneden en gestuurd naar het midden oosten is er overgeleverd. De rest van haar lichaam zou in een put zijn gegooid. Tot op de dag van vandaag noemen ze dat de 'put van Kahina'. Haar kinderen Ifran en Yezdia gingen later vechten in Spanje en keerden zegevierend terug naar Ifriqiua waar ze opnieuw vorsten werden. Khenchela en Khalid zijn vergeten in de geschiedenis. Hassan zal gouverneur blijven in Ifriqiua tot 705, de dood van Abdel malik. Hassan bewonderde de Imazighen en heeft ze volgens de overleveringen goed behandeld. In 2003 werd ze geëerd met een standbeeld in de stad Baghai, provincie Khenchela in de buurt van Constantine. Ondanks haar verlies is ze een groot heldin voor de Imazighen. Je zou kunnen zeggen dat zij de Jeanne d'arc is van het Amazigh volk. Dihya is de verliefde vrouw die in ons collectief geheugen bewaard blijft.

Interessante andere historische vrouwelijke personages:
Fatima El fahriya (Tunesië), stichter van de Al-Qarawwin universiteit in Fes.
Zainab Nafzawiya, vrouw van Jusuf ibn Tacfin (stichter van Marrakech en emir van de Almorabiten)
Kenza al-Awrabiya, dochter van Ishaq ben Abdelhamid en leider van de Berberstam van Awarbas. Zij was de vrouw van Idris I.
Sayyida al Hurra, gouverneur van Tetuan tussen 1515 en 1542
Fatima Mernissi, bekende sociologe

Ode aan de Amazigh vrouw, 12 maart 2013 geschreven
Dit is een ode aan de amazigh vrouw. De amazigh vrouw is mijn moeder, yemma a yemma. De amazigh vrouw is een sterke en trotse vrouw. De amazigh vrouw schreeuwt, maar niemand die haar hoort. Het zijn de sterren die haar horen, maar ook de zon en de maan. Ik houd van de amazigh vrouw. Waarom, hoor ik u denken? Ik zal proberen voorzichtig te antwoorden. Ze heeft me gebaard, ze heeft me opgevoed, ze droeg me tijdens het huishouden, tijdens de tocht naar de waterput om water te halen. Ze kneedde het deeg terwijl ze me droeg op haar rug. Ze kneedde door, haar tranen kwamen in het deeg terecht. En het brood was van het lekkerste soort ooit. Nooit heb ik een vrouw zo geduldig gezien als de amazigh vrouw. Waarom deze lofprijzing hoor ik u denken. Dit is nog te weinig, echt dit is nog veel te weinig. Dit is het minimale.
Ik heb de afgelopen tijd geprobeerd om in de ziel te kruipen van de amazigh vrouw in mijn geboorteland Marokko. Het is bijna onmogelijk, maar ik heb een glimp mogen aanschouwen. De amazigh vrouw liet me voorzichtig toe en gaf me wat tekenen. Haar pijn is net zo groot als de pijn van een heel dorp. Waarom? Ze is verantwoordelijk voor het huis, voor de kinderen en voor de bezittingen in het huis. Ze leeft in een samenleving die gedomineerd wordt door veelal mannen. Een samenleving waar zelfs de man weinig rechten heeft, laat staan de vrouw. Ik ben blij om te zien hoe sterk zij is. De samenleving krijgt haar niet kapot, ze strijdt door en uiteindelijk bevrijd ze zich zelf. Ooit vertelde een jonge amazigh vrouw mij het volgende: Ik voelde me vroeger een gevangene in een grot, maar ik zocht een beetje bij beetje naar de Waarheid en ik benaderde de Waarheid uiteindelijk heel erg nabij. De Tamazight vrouw is groots, haar naam is heel groots! Ik ben een deel van haar, omdat ik van haar afstam. Zij is mijn licht in donkere dagen, tegen haar praat ik voortdurend, ik zie haar continu. Over wie heb ik het, de amazigh vrouw. Over de moeder, over de gescheiden actrice, over de schoonmaakster, over het gewone meisje, over de huisvrouw, over de prostituee, over de weduwe, over de argan vrouwen, over de boerin, over de zakenvrouw, over de advocate, over de arts, over de ambtenaar, over de directrice, over de sportster, over de dichteres, over mijn zus, over mijn tantes. Over al die vrouwen die het redden of niet redden in die moeilijke samenleving. Een samenleving waar je moet overleven. Overleven is gewoon. Zwak zijn wordt niet getolereerd. Als men beter wist dan was men allen liever zwak.
Ik voel de aanwezigheid van de amazigh vrouw, we begonnen te praten over het heden, de toekomst en over het verleden. Ik vertel haar over mijn zorgen, hamdoellilah ze begrijpt me altijd. Ik hoef weinig uit te leggen. Ze is altijd aanwezig in mijn leven. Ook tijdens die moeilijke dagen maakt zij het leven voor mij gemakkelijker. De Amazigh vrouw is gesterkt door de izran. Ik hoor sommige van u denken, wat zijn izran? Dit zijn (ter plekke) bedachte liederen die elk op een poëtische manier hun eigen verhaal vertellen. Vooral de Riffijnse vrouw maakt hiervan veelvuldig gebruik. Zij komt openhartig in opstand tegen het bestaande onrecht en de alom heersende achterstelling. Amazigh vrouw, ze is uniek.
 
De Twiza podcast is te beluisteren via:

- Soundcloud
- Spotify
- Google Podcasts
- ITunes